Theo thống kê, tỷ lệ sinh, tỷ lệ phát triển dân số tự nhiên hàng năm có xu hướng giảm nên chất lượng dân số được cải thiện về nhiều mặt, giảm đáng kể sức ép số lượng học sinh các cấp. Tỷ số giới tính khi sinh (số bé trai/100 bé gái) trong những năm trước đây ở mức chênh lệch cao: Năm 2016 là 115 trẻ; năm 2017 là 127 trẻ; năm 2018 là 110 trẻ; Năm 2019 là 111 trẻ. Trước nguy cơ và thách thức về chênh lệch giữa trẻ em trai và trẻ em gái, giai đoạn 2016 - 2021, tỉnh đã tập trung triển khai đồng bộ các hoạt động nhằm giảm thiểu tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh trên địa bàn tỉnh, bước đầu nâng cao nhận thức của người dân về thực trạng, nguyên nhân và những hệ lụy của vấn đề mất cân bằng giới tính khi sinh, đưa tỷ số giới tính khi sinh năm 2020 về mức cân bằng là 105,8/100.

Bên cạnh đó, tỉnh cũng thường xuyên triển khai các hoạt động truyền thông, tuyên truyền thông điệp về can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh thông qua diễu hành cổ động, băng rôn khẩu hiệu tuyên truyền nhân Ngày Dân số Thế giới (11/7), Tháng hành động Quốc gia về Dân số, Ngày Dân số Việt Nam (26/12), Ngày Quốc tế trẻ em gái (11/10)...; tổ chức thực hiện mô hình can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh tại tỉnh và các huyện, thị xã, thành phố thông qua tập huấn cung cấp kiến thức, tư vấn, nói chuyện, vận động về thực trạng, nguyên nhân và những hệ lụy của mất cân bằng giới tính khi sinh, quy định việc nghiêm cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi...

UBND các huyện, thị xã, thành phố cũng chỉ đạo Trung tâm Y tế và các đơn vị liên quan xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động tuyên truyền giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thường xuyên tuyên truyền về nội dung giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh trên hệ thống truyền thanh của cấp huyện và cấp xã; triển khai mô hình truyền thông về giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh như phối hợp với Hội Phụ nữ các xã, phường, thị trấn duy trì hoạt động của Câu lạc bộ phụ nữ không sinh con thứ 3 giúp nhau phát triển kinh tế gia đình.

Nhằm cung cấp những kiến thức về quy định của pháp luật nghiêm cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi, UBND tỉnh chỉ đạo Sở Y tế tổ chức đào tạo, tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ về kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh cho cán bộ, công chức, viên chức dân số, cộng tác viên dân số theo quy định; tổ chức hoạt động truyền thông, tuyên truyền đối với cán bộ y tế làm việc tại các đơn vị trong ngành Y tế, cán bộ làm việc ở các cơ sở cung cấp dịch vụ sản khoa, siêu âm, nạo phá thai, cơ sở khám, chữa bệnh y học cổ truyền, kinh doanh thuốc đông y… không thực hiện hành vi liên quan đến lựa chọn giới tính thai nhi; thanh tra, kiểm tra việc thực hiện quy định của pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức tại Trung tâm Y tế thành phố Đồng Hới và huyện Lệ Thủy. Đặc biệt là thanh tra chuyên ngành tiến hành kiểm tra tại các phòng khám có dịch vụ siêu âm và cơ sở phát hành xuất bản ấn phẩm trên địa bàn tỉnh. Qua kiểm tra cho thấy các đơn vị chưa có dấu hiệu vi phạm quy định về lựa chọn giới tính thai nhi.

Đặc biệt, xã hội hóa công tác DS-KHHGĐ đã được mở rộng và đẩy mạnh trong lĩnh vực cung cấp các dịch vụ về chăm sóc sức khỏe sinh sản, KHHGĐ. Hiện nay, các dịch vụ về chăm sóc sức khỏe sinh sản, KHHGĐ được cung cấp bởi cả 02 hệ thống y tế Nhà nước và các cơ sở y tế tư nhân. Do đó đã đáp ứng được cơ bản về nhu cầu của Nhân dân trong tỉnh. Để có thêm nguồn lực cho công tác DS-KHHGĐ, Quảng Bình đã kêu gọi, tiếp nhận, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực đầu tư về tài chính, kỹ thuật cho công tác DS-KHHGĐ và chăm sóc sức khỏe sinh sản từ các tổ chức quốc tế.

Với đặc thù của công tác DS-KHHGĐ mang tính vận động xã hội sâu sắc, do đó, Quảng Bình luôn xác định việc phối kết hợp trong tổ chức triển khai thực hiện các hoạt động, đẩy mạnh công tác xã hội hóa là rất quan trọng và là thước đo của sự thành công, tính bền vững của chương trình công tác DS-KHHGĐ. Vì vậy, tỉnh đã tích cực, thường xuyên chỉ đạo các sở, ban, ngành, cơ quan, đoàn thể phối hợp, tổ chức triển khai hiệu quả hoạt động công tác DS-KHHGĐ; phối hợp trong việc ban hành các văn bản liên ngành để chỉ đạo xuyên suốt theo ngành dọc của mỗi ngành; đồng thời chỉ đạo Sở Y tế tăng cường phối hợp với ban, ngành, đoàn thể cấp tỉnh tích cực huy động hội viên, đoàn viên của mình và các chức sắc tôn giáo, những người có uy tín trong cộng đồng cùng chung tay tuyên truyền, can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh.
Theo số liệu báo cáo thống kê chuyên ngành năm 2020 cho thấy, tỷ số giới tính khi sinh giảm xuống còn 105,8 nam/100 nữ. Tuy nhiên đối chiếu với các năm từ 2016 - 2019 kết quả chưa ổn định, bền vững. Một số địa phương vẫn còn tồn tại tình trạng chênh lệch giới tính giữa trẻ em trai và trẻ em gái vẫn còn tồn tại.

Nguyên nhân do Quảng Bình là một tỉnh nghèo so với cả nước, địa bàn rộng, dân cư sinh sống rải rác, trình độ dân trí thấp, nhiều phong tục tập quán còn nặng nề, tư tưởng trọng nam khinh nữ, muốn có nhiều con, muốn có con trai. Những tư tưởng đó đã ăn sâu vào ý thức nhiều thế hệ, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc, tác động tiêu cực đến công tác truyền thông chuyển đổi hành vi về DS - KHHGĐ. Ngoài ra, công tác thông tin, giáo dục, tuyên truyền chưa tạo được sự chuyển biến sâu sắc về ý thức và tâm lý trong thực hiện chính sách DS-KHHGĐ. Hình thức và sản phẩm truyền thông ở một số địa phương chưa đáp ứng được về số lượng, chưa phù hơp với đặc điểm vùng miền và còn thiếu sản phẩm dành cho đồng bào dân tộc thiểu số. Ngân sách một số địa phương eo hẹp nên việc đầu tư nguồn lực tài chính cho hoạt động còn rất hạn chế, chưa đáp ứng được so với yêu cầu. Chính sách khuyến khích, hỗ trợ chưa đủ sức mạnh. Công tác xử lý những hành vi vi phạm Pháp lệnh Dân số chưa được nghiêm túc.

Ngoài nguyên nhân trên thì sự phát triển của khoa học - kỹ thuật cũng là nguyên nhân dẫn đến mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh. Hệ thống dịch vụ chăm sóc sức khỏe Nhân dân ngày càng hoàn thiện đã mang đến chất lượng chăm sóc sức khỏe ngày càng tốt hơn tuy nhiên tình trạng lạm dụng kỹ thuật siêu âm, nạo phá thai vì mục đích lựa chọn giới tính thai nhi là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến tình trạng mất cân bằng tỷ số giới tính khi sinh...
Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh kéo dài, nếu không có giải pháp can thiệp kịp thời sẽ dẫn đến thừa nam thiếu nữ trong tương lai, làm biến đổi các chỉ số nhân khẩu học, cơ cấu dân số theo giới tính, tác động trực tiếp đến cơ cấu lao động, việc làm, ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của mỗi cá nhân, gia đình, xã hội; đồng thời làm mất an ninh trật tự, an toàn xã hội và sẽ trở thành thảm họa đối với dân tộc, sự phát triển bền vững của Quốc gia, mỗi địa phương.

Qua triển khai các hoạt động của Đề án kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh giai đoạn 2016 - 2025 ở tỉnh Quảng Bình cho thấy việc nâng cao hiệu quả hoạt động vận động về can thiệp giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; cung cấp đầy đủ, thường xuyên thông tin dưới nhiều hình thức, có sức thuyết phục cho lãnh đạo Đảng, chính quyền các cấp, các nhà hoạch định chính sách, chức sắc tôn giáo, những người có uy tín trong cộng đồng, tổ chức chính trị xã hội, đoàn thể, Nhân dân, tổ chức xã hội nghề nghiệp; triển khai mạnh và đồng bộ truyền thông đại chúng và truyền thông trực tiếp về lựa chọn giới tính thai nhi, giới, bình đẳng giới; kết hợp giáo dục về giới, bình đẳng giới trong gia đình, nhà trường, xã hội; xây dựng và thực hiện chính sách hỗ trợ, nâng cao vai trò, vị thế của trẻ em gái, phụ nữ, trẻ em gái của gia đình sinh con một bề... là hết sức quan trọng.

Do đó, giai đoạn 2021 - 2025, Quảng Bình sẽ tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động truyền thông đối với các cấp ủy Đảng, chính quyền, ban, ngành, đoàn thể và toàn xã hội về ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác DS-KHHGĐ, đặc biệt là việc thực hiện bình đẳng giới và kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh; nâng cao nhận thức của người dân về giới, bình đẳng giới, hậu quả của việc mất cân bằng giới tính khi sinh nhằm hạn chế hành vi không phù hợp với sinh đẻ theo quy luật tự nhiên; tăng cường sự tham gia, phối hợp đồng bộ, trách nhiệm của các cấp, các ngành và toàn thể Nhân dân đối với việc thực hiện bình đẳng giới, kiểm soát mất cân bằng giới tính khi sinh cũng như kiểm tra, giám sát việc thực hiện quy định về nghiêm cấm lựa chọn giới tính thai nhi, báo cáo cấp có thẩm quyền xử lý nghiêm trường hợp vi phạm theo quy định của pháp luật.

PV Hồng Mến